Faalangst bij kinderen kennen we allemaal wel, maar er zijn ook heel veel volwassenen die dagelijks belemmert worden door faalangst. Ze gaan spannende en onbekende dingen uit de weg of werken keihard om fouten maken te voorkomen, met uiteindelijk een burn-out als gevolg.
Ik krijg geregeld de vraag; Wat zijn de oorzaken van faalangst? Hoe kan het dat het ene kind wel faalangst heeft en het andere kind helemaal niet? En wat kan ik doen om te voorkomen dat mijn kinderen er (net als ik) last van krijgen? Daarom vond ik het tijd hier een keer een artikel te schrijven over de oorzaken van faalangst.
Wat is faalangst?
Faalangst is letterlijk: “de angst om te falen”. Het kan voorkomen in alle situaties waarin je beoordeeld wordt óf het gevoel hebt dat je beoordeeld wordt. We kennen vaak de angst bij toetsen en prestaties wel, maar ook het hebben van een laag zelfbeeld of nieuwe dingen vermijden is een vorm van faalangst. En zelfs de onhandigheid op het moment dat iemand naar je kijkt valt onder faalangst.
Faalangst kan je enorm belemmeren, op allerlei verschillende manieren. Geregeld ben je jezelf niet eens bewust dat je jezelf saboteert om te voorkomen dat je kunt falen. Bijvoorbeeld door vooraf al te denken “dat kan ik niet” en het dan ook niet te proberen. Of door keihard te werken en te voorkomen dat je fouten maakt.
Hoe ontstaat faalangst?
Faalangst ontstaat door een combinatie aan factoren. Hierin spelen de opvoeding, persoonlijke eigenschappen en ervaringen die je gedurende je leven opdoet een rol. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat een kind waarvan één van de ouders faalangst heeft, een grote kans heeft om ook last te krijgen van faalangst. Dit heeft te maken met de voorbeeldrol die de ouders hebben. Je leert als kind van het kijken naar je ouders. Hoe lossen je ouders dingen op, hoe gaan ze om met andere mensen en hoe gaan ze om met spannende situaties.
Misschien denk je dat je je faalangst als volwassene aardig onder controle hebt, maar vaak heb je vooral geleerd om de angst te vermijden. Bijvoorbeeld door lekker te blijven zitten bij een baan waar je je niet op je plek voelt of die onder je niveau is. Of door zo precies te werken en alles extra te controleren, zodat er maar geen foutje in sluipt.
De opvoeding en het ontstaan van faalangst
Het ontstaan van faalangst kan (mede) te maken hebben met je opvoeding. Wanneer jij bijvoorbeeld erg beschermd opgevoed bent, heb je als kind nooit geleerd om fouten te maken én heb je dus ook niet geleerd hoe jij om kunt gaan met het maken van fouten. Als jij een fout dreigde te maken, werd deze waarschijnlijk al door je ouders voorkomen.
Ga je vervolgens op eigen benen staan en is degene die jouw fouten voorkomt uit beeld, dan maak je opeens wel een fout. En dat komt dan extra hard binnen. Want hoe ga je dit ooit oplossen? Je hebt dit nooit geleerd.
Ook een opvoeding met heel veel prestatiedruk kan zorgen voor het ontstaan van faalangst. De verwachtingen liggen daar standaard hoog en je hebt daardoor geleerd de lat voor jezelf ook erg hoog te leggen (misschien zelfs wel daar waar je hem nooit gaat halen). Je hebt altijd keihard moeten werken om die prestatie te halen.
Wanneer je de lat op één vlak hoog hebt liggen, lukt het waarschijnlijk met focus nog wel die lat te halen, maar wanneer je op volwassen leeftijd veel verschillende ballen hoog te houden hebt en alles volgens die hoge standaard wilt doen, zal je vastlopen. De kans is dan groot dat je op veel momenten niet aan je eigen hoge verwachtingen kunt voldoen en dat voelt dan keer op keer als falen. Het gevolg is dat je óf jezelf voorbij loopt, óf steeds meer gaat twijfelen aan je eigen kunnen.
Fixed en Growth mindset
Misschien vraag je je nu af; wat is dan wel de juiste manier om de kans op faalangst door de manier van opvoeden zoveel mogelijk te verkleinen?
Eén van de manieren om de kans op het ontstaan van faalangst te verkleinen is om je kind de ruimte te geven om fouten te maken en hier vervolgens op een goede manier mee om te gaan. Je mag de boodschap meegeven dat fouten maken erbij hoort en dat je hier juist iets van kunt leren.
Een voorbeeld; Je kind haalt een onvoldoende op een toets omdat hij niet zo goed voorbereid had. Het kind kan misschien gaan denken; “zie je wel, ik kan het niet”. We spreken in dat geval van een Fixed Mindset (een vaste mindset / het is een feit).
Als ouder kan je je kind helpen om dit soort situaties meer te benaderen vanuit een Growth Mindset (groei mindset), bijvoorbeeld door de gedachte “ik kan het NOG niet, maar ik kan het vaak oefenen en dan lukt het uiteindelijk wel” of “dit was niet de juiste manier om me voor te bereiden, wat kan ik ervan leren en hoe kan ik het de volgende keer beter doen”.
Of eigenlijk nog beter; je kan jezelf leren om te denken vanuit een groei-mindset en zo jouw kind het juiste voorbeeld geven.
Wanneer het lukt om op deze manier te leren omgaan met fouten of dingen die nog niet goed gaan, geef je jezelf de ruimte om te leren. Je ervaart veel meer controle en kunt de regie pakken. De kans op het ontwikkelen van faalangst is zo vele malen kleiner.
Faalangst door negatieve ervaringen
Een andere oorzaak van faalangst zijn negatieve ervaringen. Denk bijvoorbeeld aan pesten op school of op het werk of een leraar die vervelende opmerkingen maakte. Dit zijn allemaal dingen die kunnen zorgen dat je last krijgt van een laag zelfbeeld.
Ook kan een trauma of het meemaken van een angstige situatie een rol spelen in het vergroten van faalangst. Misschien heb je je erg onveilig gevoeld in je jeugd en ben je waakzaam geworden of heb je een situatie meegemaakt die erg veel stress gaf, waarbij je niet de juiste begeleiding gehad hebt om hier op een goede manier mee om te gaan. Of voelde je je vaak “anders” en “onbegrepen” en had je het gevoel dat je niet jezelf kon zijn.
Het verhoogde stressniveau wat hierdoor is ontstaan, maakt dat je gevoeliger bent voor het ontwikkelen van angsten in het algemeen en dus ook voor het ontwikkelen van faalangst.
Eigenschappen die het risico op faalangst vergroten
Faalangst ontstaat altijd door een combinatie aan factoren. Eén van deze factoren is jouw persoonlijkheid / jouw karakter. Wist je dat jouw persoonlijke eigenschappen de kans op het ontstaan van faalangst kunnen vergroten?
Eigenschappen die de kans op faalangst kunnen vergroten zijn onder andere: perfectionisme/ nauwkeurig zijn, introvert zijn, empathisch zijn, zorgzaam zijn, gericht zijn op de ander, kritisch ingesteld zijn, hoogsensitiviteit, strong-willed / sterke persoonlijkheid en hoogbegaafdheid.
Bij deze eigenschappen is de kans groter dat je net even “anders” bent dan de gemiddelde mens in een groep. Wanneer je jezelf dan vergelijkt met de ander, zal je niet altijd even sterk zijn op die vlakken waar een ander op uitblinkt (bijvoorbeeld in zichtbaar zijn, snel reageren, jouw mening uitspreken).
Jouw talenten liggen op een ander vlak en als jij die talenten niet kent/ je niet bewust bent van deze talenten, zal jij vooral zien dat je dingen “niet zo goed kunt”. Maar de dingen waar jij juist erg goed in bent, zijn voor jou vanzelfsprekend en je bent je niet bewust dat jij daar juist in uitblinkt. Dit zorgt voor een minder goed zelfbeeld en dat vergroot weer de kans op faalangst.
Daarnaast wil je het met deze persoonlijke eigenschappen van nature altijd graag goed doen. Perfectionisme zit in de aard van het beestje en als je hier niet op de juiste manier mee leert omgaan kan dit sneller doorslaan in faalangst.
Faalangst bij hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid
In mijn praktijk zie ik veel mensen die hoogsensitief of hoogbegaafd zijn en last hebben van faalangst. Vaak spelen bovenstaande oorzaken hierbij een rol, maar er zijn meer specifieke oorzaken van faalangst bij hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid.
Een van de oorzaken is dat jij misschien op een andere manier leerde dan jouw klasgenoten. Denk bijvoorbeeld aan beelddenken en leren vanuit het grote geheel (top-down leren) in plaats van in kleine stapjes zoals het onderwijs is ingericht. Als jij je hier niet bewust van was, voelde het misschien alsof je niet slim genoeg was, maar eigenlijk sloot het onderwijs niet goed aan op jouw behoefte. De kans is groot dat jij hierdoor bent gaan twijfelen aan jezelf en een lager zelfbeeld of faalangst hebt ontwikkeld.
Ook speelt het op een andere manier denken en informatieverwerken bij hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid een grote rol.
Wil je graag meer weten over faalangst en hoogsensitiviteit of hoogbegaafdheid en/of jouw faalangst de baas worden? Vraag dan gerust eens een gratis en vrijblijvende kennismaking aan.
